”Belki de Yaşam, bir Venedik maskesinin gözünüze çarptığı anda yaşattığı yanılsama kadar gerçektir ”

Venedik’te dolaşırken, olağanüstü dekoratif olan birçok maske ile karşılaşacaksınız. Bunlar gerçekte iki kategoriye ayrılır: Karnaval sırasında giyilen geleneksel maskeler ve karakter maskeleri.

Venedik maskelerinin işlevi, hem pratik hem de heyecan verici bir şeydi; maskeli bir kişi, olmak istediği kişi olabilirdi ve ne yapmak istiyorsa onu yapabilmekte özgürdü. Zavallı bir adam makam sahibi bir soylu olabilir; bir kadın, erkek gibi davranabilirdi ya da tam tersi.

Venedik maskeleri yüzyıllardır süren bir Venedik geleneği. İtalyanlar, özellikle Venedikliler yüksek hayat standartlarında yaşamaya çok önem verirler ve daha da önemlisi şehir, gelir düzeyine göre ayrılan sosyal hayatı ve eşitsizlikleri ile meşhurdu. Bu anlamda şehir halkı kendi sınırları içinde hem farklı etkinliklerde sosyal statüleri gidermek hem de özel hayatlarında biraz mahremiyeti korumak amacıyla bu maskeleri kullanarak kendilerine has geleneklerini oluşturmuşlardı.

Venedik’te yüzyıllardır kâğıt, kürk, kumaş, mücevher veya tüylerle süslenerek yapılan bu ayırt edici maskeler, altın veya gümüş gibi parlak renkler ve barok tarzı karmaşık dekorasyonların kullanıldığı oldukça gösterişli bir tasarıma sahipti.

Çağdaş Avrupa ülkelerindeki muadillerinin büyük çoğunluğunun aksine, Venedikliler yüksek yaşam standartlarına sahipti. Herkes, Cumhuriyet olan büyük ekonomik makinenin bir parçasıydı. Venedik, çağdaşları piyasa ekonomisinin değerini fark etmeden çok önce, kendi kazanımları üzerine, sermayesiyle kapitalize oluyordu. O zamandan bu yana Venedikliler dengesiz bir sosyal refah düzeyi ile, günlük hayatta kimliğin gizlenmesinin günlük faaliyetler için en önemli nokta olduğu benzersiz bir kültür geliştirdi. Gizliliğin bir kısmı pragmatikti: Yapılacak işler vardı, insanlar göreceklerdi ve belki de başkalarının senin uğraştığın fırsatları bilmesini istemezdin. Sonuçta, Venedik hayli küçük bir şehirdi. 

Buna ek olarak, maskeler her vatandaşın eşit bir oyun alanı üzerinde tutulması için önemli bir sosyal amaca hizmet etti. Maskeli bir hizmetçi bir soyluyla karıştırılabilirdi ya da, devlet denetleyicileri ve casusları, gerçek kimliğinin açığa çıkmasından korkmadan suçluları sorgulayabilir ve vatandaşlar da cezalandırma korkusu olmadan cevap verebilirdi. Halkın morali maskelerin kullanımıyla sağlandı, yüzü olmayan herkesin sesi vardı.

Bununla birlikte, kimliğin gizlenmesi sonucunda insanlar doğal olarak kendilerini durumdan yararlanırken buldu. Toplum giderek daha da çöktü. Şehre gelip giden gezginlerin muazzam miktarı, cinsel uyumsuzluğun yaygın ve kabul edilebilir olduğu anlamına geliyordu. Kumar, sokaklarda ve evlerde 24 saat boyunca ve hatta manastırlarda bile devam etti. Kadınların kıyafetleri gitgide daha açılırken, önceleri kınanan eşcinsellik halk tarafından kucaklanmaya başlandı. Son dönemlerde rahip ve rahibeler bile manastırlarda maskeleri takıyor ve diğer vatandaşlarla aynı eylemlerde bulunuyorlardı.

Zamanla gelişen huzursuzluk ve ahlaki bozulma sonunda, günlük hayatta maskelerin giyilmesi yasaklandı ve sadece yılın belli ayları ile sınırlandı. Cumhuriyetin varlığının son yılında, bu süre, 26 Aralık’tan itibaren üç aydan uzun bir süreye yayıldı. 1100’lerden sonra, maskeli balo, özellikle kutsal günlerde, Katolik Kilisesi tarafından yasadışı ilan edildi. Venedik Karnavalı’nın, Venedik aydınlanması sırasında kültürel üretimi düştüğü için popülerliğini kaybetmesine rağmen, 1979’da yeniden tanıtılmaya başlandı.

VENEDİK KARNAVALI:

Venedik Karnavalı (Carnevale di Venezia – Carnival of Venice), geçmişi 13. yüzyıla dayanan ve maskeleriyle dünya çapında ünlü olmuş kutlamalar bütünüdür. Karnaval süresince insanlar rengarenk kostümler giyer, Venedik maskesi takar ve zaten çok güzel bir şehir olan Venedik’in sokaklarında gezinerek şahane görüntüler oluştururlar. 1979 yılından bu yana devlet eliyle resmi bir festival olarak kutlanan bu karnaval, her yıl Şubat ayında gerçekleştirilmektedir.

Başlangıcı 13. Yüzyıla dek uzanan Venedik Karnavalı’nın neden ve nasıl başladığına dair çok fazla rivayet bulunmakta idi. Bunlardan en bilineni ve doğruluğuna en çok inanılanı, 1162 yılında Venedik’in kazandığı bir zafer sonucu halkın şimdiki San Marco Meydanı’nda dans etmeye başlaması ve bu ritüelin gelenekselleşmesidir.

Venedik Karnavalı’nın nasıl başladığı ve geleneksel olarak kutlanmaya başlanması ile ilgili net bir bilgi yoktu. Kuvvetli tahminlerden bir başkası da şöyle idi ; “1348’de yaşanan Veba salgını neredeyse Venedik nüfusunun yarısının ölümüne sebep olunca, hayatta kalan hastalıklı kişiler kendi yaralarını gizlemek için uzun kıyafetler giyerek maskeler takmaya başlamışlardı.

Venedik Karnavalı’nın günümüzdeki modern kutlamaları, Venedik maske sanatını yeniden canlandırdı. Karnaval esnasında ve yıl boyunca turistleri büyüleyen Venedik maskeleri, dansçıların ve yarışmaya katılanların üzerinde göz kamaştırmaya devam ediyor. Venedik maskeleri Cadılar Bayramı maskeli baloları ile Kuzey ve Güney Amerikalıların Mardi Gras adı verdikleri Maske Festivali’ne kadar uzansa da, her zaman zengin bir Venedik geleneği olmaya ve zengin İtalyan tarihini yansıtmaya devam ediyor. 

Venedik Maskelerinin Çeşitleri

Venedik maskeleri temelde Commedia Dell’arte ve Karnaval Maskeleri olmak üzere ikiye ayrılıyor.

Commedia Dell’arte

16. yüzyılın ikinci yarısına kadar uzanana ve İtalyan Komedi Sanatı anlamına gelen Commedia dell’Arte, profesyonel tiyatrocular tarafından simgelenen farklı etnik şehirlere sıkı sıkıya bağlı olan karakterleri, etnik gelenekleri, meslekleri ve ticareti temsil ediyor. Commedia dell’Arte altında, sosyal statülerine göre ayrılmış pek çok karakteri tasvir eden Arlecchino, Brighella, Burratino, Capitan Scaramouche, Colombina, Ill Dottore, Pantalone, Pierrot, Pulcinella ve Zanni maske çeşitleri bulunuyor.

Karnaval Maskeleri

Venedik’i temsil eden en ikonik nesne olan Venedik Maskelerinden Bauta, Venedik Karnavalı sırasında giyilen maskenin ana türü. Birçok durumda kullanıcının kimliğini ve sosyal durumunu saklamak için bir araç olan Bauta (Larva veya Casanova), suçluların yanı sıra, toplumda kabul görmeyen gönül ilişkileri için sıklıkla kullanılıyordu. Birçok zarif tasarıma sahip Dama, mücevherlere ve pahalı kıyafetlere yer veren Cinquecento’ların yani Titian dönemi kadınlarının kullandığı maskelere karşılık geliyor. Dama (Liberty, Olga, Valeri, Salome, Fantasia, Regina) halen günümüz Venedik Karnavalı sırasında kullanılan en popüler ve en güzel maske türü.

İtalyanca kedi anlamına gelen Gatto, geleneksel bir Venedik Karnavalı maskesi. Kedilere Venedik’te öylesine ender rastlanıyordu ki, en tipik maskelerden birinin konusu oldular. Jester veya Jolly, çoğunlukla Orta Çağlarla ilişkili spesifik bir palyaço türü. Jester, İtalya’dan başlayarak, İspanya, Hollanda, Almanya, Avusturya, İngiltere ve özellikle de Fransa başta olmak üzere tüm Avrupa’ya taşındı. Günümüzde bile halen “Soytarı” olarak bildiğimiz ikonun atası olan Jester (Joker, Fool, Buffoon/Boufon, Narr/Naaror, Juglar), kralın sembolik ikiziydi. Ancak o dönemde ahmaklar, Tanrı’nın çocuksu bir delilikle -özel bir hediye ya da belki bir lanetle- temas ettiği özel durumlar olarak düşünülüyordu. Zihinsel engelli insanlar bazen kapari yaparak ve eğlenceli bir şekilde davranarak iş buldular. Orta Çağ Avrupası’nın sert dünyasında, başka bir şekilde hayatta kalamayacak insanlar bu maske sayesinde sosyal yaşama dahil oldular. Rengarenk ve tipik bir kıyafet giyen Jester’ların şapkaları özellikle farklıydı. Kumaştan yapılmış külahların ucundan çan sallanıyordu. Soytarı hakkında ayırt edici olan diğer şeyler, sinir bozucu kahkahası ve onun bir şeytan gibi algılanmasına neden olan sahte asasıydı.

Bir başka geleneksel Venedik maskesi olan Moretta, Venedikli kadınların gözdesiydi. Fransa’dan yayılan maske, kadınsı özelliklerin güzelliğini ortaya çıkardığı için Venedik’te hızla popüler oldu. Eski zamanlardan beri tüm tatillerde halk tarafından giyildiği için Vatandaş maskesi olarak da bilinen ve İtalyancada yüz anlamına gelen Volto’nun yanı sıra Dottore Peste (Plague Doctor, Medico della Peste), modern bir Venedik Karnavalı maskesi. Oldukça ilginç bir hikayesi bulunan Dottore Peste, şehri vuran veba salgınının eseri. Bu nedenle gerçek bir maske olmayan, veba salgınlarına maruz kalanları ziyaretlere giden yerel veba doktorları tarafından kullanılan bir kılıftı. Dottore Peste kıyafeti, doktorun kendini koruyabilmesi için, tüm yüzü kaplayan, kristal gözlerin bulunduğu bir maskeydi. Aynı zamanda doktorun soluduğu havayı temizlemek için baharat veya otlarla doldurulmuş bir gagayı da içeriyordu. Ona çok yakın olan kurbanları itmek için tahta bir sopa, elleri korumak için bir çift deri eldiven, dış cepheden bir önlük ve tam boy botlarla kullanılıyordu.

Maske yapımında ana malzeme tutkal, nişasta veya duvar kâğıdı macunu gibi bir yapıştırıcı ile bağlanmış kâğıt parçaları veya hamurdan oluşan Papier-mâ­­ché’dir. Ayrıca kumaşlar, kürkler, tüyler de maskelere eklenen malzemelerdir. Genel olarak Karnaval döneminde sanat ve zanaat ile ilgili Venedik maskeleri yapmak, katılımcıların yüksek düzeyde hazırlanmasını gerektirir. Zamanla Venedik maskelerinin popülerliği onun farklı ulusal bayramlarda da kullanılmasını sağlamıştır.

Kerry Freedman’a göre;” Geçmişin hikayeleri, sanat eğitiminin sahip olduğunu anlamamıza yardımcı olabilir. Çağdaş deneyime yanıt olarak sürekli değişir, aynı zamanda bir kültürün daha büyük sosyal yapılarının korunmasına yardımcı olur . Sonuç olarak, sanat eğitimindeki değişim, diğer sosyal değişimler gibi, daha büyük tarihsel tabloyla bağlantılı olarak düşünülmelidir.

 Kaynakça: Venedik Maskeleri,altınrota.org.

Kerry Freedman Teaching Visual Culture, Teachers Kollege